Papegaaivissen: de kleurrijke tuinmannen van het rif

Als je gaat snorkelen of duiken op Aruba Bonaire of Curaçao. Kom je ze zeker tegen: De papegaaivissen.

Het zijn prachtige vissen met een karakteristieke snavel achtige bek waaraan ze hun naam te danken hebben. Deze “snavel” is eigenlijk een indrukwekkend gereedschap van samengegroeide tanden. Hiermee knagen ze stukken koraal en algen van het rif, als je goed luistert kun je dat ook horen, .papegaaivissen spelen een cruciale rol bij het behoud van gezonde koraalriffen. Ze helpen het evenwicht binnen het rif in stand te houden door het eten van algen, die de belangrijkste concurrenten zijn voor koralen om ruimte en licht. De gemiddelde papegaaivis besteedt tot 90% van zijn dag aan het schoonmaken van het rif. Deze vissoort houdt niet alleen de algen onder controle, maar creëren ook nieuwe ruimte voor babykoralen om zich te hechten en te groeien. En alsof dat nog niet genoeg is, dragen ze bij aan onze stranden: het harde kalkskelet van het koraal wordt na het eten uitgescheiden als zand. Eén vis kan jaarlijks tientallen kilo’s zand produceren, dus als je op een wit strand ligt, is de kans groot dat dit de poep is van een papaegaaivis.

Papegaaivissen hebben een fascinerend geslachts- en kleurensysteem. Veel soorten beginnen hun leven als vrouwtje, de zogenaamde “initiële fase”, de jonge vissen en vrouwtjes zijn vaak rood, bruin of grijs, en veranderen later in mannetje (“terminale fase”). Deze metamorfose gebeurt vaak wanneer het dominante mannetje van een harem verdwijnt; het grootste vrouwtje neemt dan zijn plaats in, compleet met nieuwe geslachtsorganen en een knallend kleurenpalet. Sommige soorten, zoals de stoplight parrotfish, slaan het vrouwtje-stadium zelfs over en worden direct mannetje.

De kleuren en fases binnen de verschillende soorten kunnen soms zo verschillen dat wetenschappers vroeger dachten dat het om aparte soorten ging – wat bijna leidde tot vier keer zoveel beschreven papegaaivissen dan er eigenlijk bestaan. Achter deze magie schuilt een complex hormonaal systeem, met oestrogeen, testosteron en 11-ketotestosteron die het hele proces sturen.

Als ze slapen zijn sommige papegaaivissen ook fascinerend: ze wikkelen zich in een doorzichtige slijmcocon. Dit beschermt hen tegen parasieten en roofdieren. Volwassen mannen doen dit niet meer, maar jonge vissen en vrouwtjes vinden er hun veilige nachtrust. 

Papegaaivissen zijn traaggroeiers en kunnen ouder worden dan 20 jaar. Het duurt vaak jaren voordat ze hun volle grootte, kleur en soms zelfs geslacht bereiken. Daardoor zijn ze kwetsbaar voor overbevissing, maar hun bijzondere levensstrategie met haremstructuren en geslachtsveranderingen zorgt ervoor dat ze zich altijd optimaal kunnen aanpassen.

Er bestaan ongeveer 90 soorten papegaaivissen, van kleine bonte visjes van 15 cm tot reuzen van meer dan een meter. Op de Caribische riffen schitteren bijvoorbeeld de stoplight parrotfish en de blue parrotfish, elk met hun eigen kleurenpracht en karakter.

Kortom, papegaaivissen zijn meer dan alleen een visueel spektakel. Ze zijn tuiniers van het koraal, zandmakers van onze stranden, meesters in metamorfose en echte overlevingskunstenaars.